Güneşli ve sıcak günlerde oluşan silindir şeklinde çapı yarım metre ve boyu bir kaç metreden başlayıp çapı 90 metreyi ve boyu 1000 mt’yi bulabilen irili ufaklı boyutlarda girdap şeklinde ilerleyip dönerek yükselen rüzgara denir. Toz Şeytanı (dust devil) denmesinin sebebi dönerek yükselirken yerdeki çer çöp ve tozu da havalandırmasından dolayıdır. Genelde insanlar için zararsızda olsa iri boyutlarda olanlar tornado skalasında EF 0 ve EF 1 e girebilecek boyutda dahi olabilir. Nadirende olsa yerleşim yerlerine ve insanlara dahi zarar verebilir.

   Dust devil, yer yüzünde aşırı ısınan hava parçasının aniden yukarıya doğru kendinden daha soğuk başka bir hava parçasına doğru yükselmesi ile oluşur. Dönmesinin iki nedeni vardır.

• Birincisi akışkanlar mekaniği bernoulli prensibi gereği hızlanan hava bir alçak basınç oluşturur ve çevresindeki havayı büker. Bunu en iyi su dolu lavaboda dar bir delikten su boşalırken oluşan girdapta görürüz. Su dar delikten geçerken hızlanır ve oluşan alçak basınçtan dolayı dönme meydana gelir.
• İkincisi, dust devil koptuğu zaman sıcak hava yukarı doğru yükseldiğinde çevresindeki sıcak havada yatayda hızlanarak dust devil’ın tabanına doğru hareket eder ve girdap oluşmasına neden olur. Huni şeklinde bir baca gibi sıcak havayı emip yukarıya doğru döndürerek yükseltir.

   Yer yüzünde çıldırmışcasına dönerek gezmesi rastgele değildir çevresindeki sıcak hava parçalarına doğru hareket eder onları tükettikten sonra serin hava hucum eder ve dust devil saniyeler içersinde kaybolur.

   Genelde karşılaştığmız dust devil’lar en fazla 1 mt çapında maximum dönüş hızı 70 km/h ve ortalama ömrü bir dakikadan daha azdır. En büyükleri ise 90 mt çapında 120 km/h dönüş hızına ve 20 dakikalık etki süresine sahip olabilir. Ben şahsen Kayseri ve Aksaray’da ovada 30 mt çapında 500 mt uzunluğunda dust devil’lar gördüm.

Dust devillar tek olarak oluşmaz genelde birden fazla dust devil aynı anda oluşur. Esasında bir dust devil diğer dust devil’ı tetikler. Eğer bir dust devil oluştuysa kalkış pistinde başka bir dust devil daha oluşma ihtimali çok yüksektir. Ya da bir dust devil gördüyseniz inerken, başka bir yerde mutlaka bir dust devil daha vardır.

   Biz yamaç paraşütcüleri için tehdit oluşturması için çok da büyük olmasına gerek yoktur. Orta büyüklükte bir dust devil kalkış pistinde kanata bağlı hazır bir şekilde bekleyen veya iniş yaklaşmasında dust devil ile burun buruna gelen pilotlar için ölümcül olabilir.

  Benim gözlemlediğim kadarıyla dust devil tehlikesine karşı uyanık olmamız gereken günler yüksek kararsızlığa sahip hakim rüzgarın zayıf olduğu hatta hiç olmadığı uçuş günleridir. Çünkü rüzgar süpürerek termikleri tetikliyor ve aşırı pişmesine izin vermiyor. Coğrafyada dust devil oluşumunu bence etkiliyor. Düz araziler, yüzey gerilimi kesintisiz tek düze ilerleyen ovalar ısınan havanın tetiklenmesini engellediği için dust devil üretmeye daha uygun oluyor.

Dust devil’dan korunmak için neler yapabiliriz ?

1. Take off da kanatı kuşanmış bir halde çok fazla beklememeli bir an önce en uygun zamanda kalkmalıyız.
2. Eğer size yardımcı olabilecek biri varsa kanatın arkasında olası bir dust devil’da kanatı söndürmek için bekleyebilir.
3. İndikten sonra dahi ilk işiniz vakit kaybetmeden kuşamdan çıkmak olsun.
4. Eğer iniş planlayacağınız yere yakın bir yerde dust devil gördüyseniz mümkün olduğunca ona uzak inmeye çalışın. Çünkü gördüğünüz dust devil sizi direkt tehdit etmese dahi iniş planladığınız yerde başka bir dust devil’ı tetikleyebilir.

   Son olarak her gözüpek yp pilotunun sorduğu soruyu cevaplayalım. :) Dust devil’ı termik gibi kullanabilir miyiz ? Maalesef hayır. Dust devil’lar termiğe benzemekle beraber daha çok büyük abileri tornadolara benzerler. Dönmek için çok dardırlar ve dönüş hızları çok yüksektir. En küçükleri dahi 70 km/h dönüş hızına sahiptir. Sizin içine girebilmeniz için hava hızınızın en az 70 km/h olması lazım ki bu da yamaç paraşütü ile pek mümkün değil. Girmeye çalışırsanız büyük olasılıkla duvara toslamış bir araç gibi dağılırsınız. Tabii açısal hızdan dolayı sizi etrafında bir tur çevirip fırlatıp atacaktır. Eğer irtifanız yüksek ise muhtemelen yerden yükselen dust devil tetikleyici görevi de gördüğü için termal kaynağın göstergesi olarak değerlendirilebilir.

Bu yazı "Servet YALÇINKAYA" tarafından yazılmış olup www.yamacparasuturehberi.com sitesinden alınmıştır.